el-MECMAU’l-İLMİYYÜ’l-IRÂKĪ

Irak’ta ilmî kuruluşların ortaya çıkışı 1921’de başlar. Bu yıl içinde Sâbit Abdünnûr ve on beş arkadaşı tarafından el-Ma‘hedü’l-ilmî adıyla bir enstitü meydana getirildi. Enstitünün amaçları arasında Arap dilini bozulmaktan korumak, dile yeni terimler kazandırmak, dil, edebiyat ve sanatta fikir hareketlerini canlandırmak, ilim ve düşünce adamları ile yazar ve şairleri bir araya getirmek gibi faaliyetler görülüyordu. Ancak bu kurum fazla bir varlık gösteremedi. Enstitü üyelerinin teşebbüsüyle Iraklı dil ve edebiyatçılarla yazar ve şairleri bir araya toplayan, Cemîl Sıdkī ez-Zehâvî başkanlığında 1934’te kurulan Nâdi’l-kalemi’l-Irâkī 1958’e kadar varlığını sürdürdü. 1945’te Tâhir er-Râvî başkanlığında oluşturulan telif, tercüme ve neşir komisyonu 1947’de dağıldı. Aynı yıl el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Irâkī’nin kuruluşu hükümet tarafından onaylandı. Kurumun tesis ediliş amaçları arasında Arap dili ve edebiyatı ile Araplar’ın ve Irak’ın tarih, sanat ve kültürünün incelenmesi, Arap kültürünü yayan İslâm milletleri arasındaki bağların araştırılması, çağdaş bilim ve sanat etkinlikleriyle tercüme ve telif faaliyetlerinin desteklenmesi, Arapça nâdir yazmalarla belgelerin koruma altına alınıp neşredilmesi, bir dergi çıkarılması, araştırmacılara maddî destek sağlanması, diğer akademi ve üniversitelerle iş birliği yapılması gibi faaliyetler yer alıyordu.

Şubat 1963 devriminden itibaren ikinci dönemine giren kurumun başkan ve üyeleri değiştirildi; bütçe açısından geniş bir özerklik tanınan kurum terimler, sözlükler ve yazma eser neşirleriyle ilgili olmak üzere üç komisyon halinde çalışmalarını sürdürdü. Müesseseye bağlı olarak kurulan Kürt (1970) ve Süryânî (1972) kurumlarının 1978’de feshedilmesiyle üçüncü dönemine giren el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Irâkī 1979’da Sâlih Ahmed el-Ilî başkanlığında yeniden oluşturuldu ve üye sayısı kırka yükseltildi.

Kurum, gerek 1950-1962 arasında gerekse 1963’ten sonra yazma ve çağdaş telif olarak çok sayıda eser yayımlamış, ayrıca bazı eserlerin neşri için malî destek sağlamıştır. Bunlardan bazıları şunlardır: Cevâd Ali, el-Mufaṣṣal fî Târîḫi’l-ʿArab ḳable’l-İslâm (I-VIII, Bağdad 1950-1960); M. Rızâ eş-Şebîbî, Müʾerriḫu’l-ʿIrâḳ: İbnü’l-Fuvatî (I-II, Bağdad 1950-1958); İbnü’l-Müneccim, Kitâbü’n-Naġam (nşr. M. Behcet el-Eserî, Bağdad 1950); Ziyâeddin İbnü’l-Esîr, el-Câmiʿu’l-kebîr (nşr. Mustafa Cevâd – Cemîl Saîd, Bağdad 1956); İmâdüddin el-İsfahânî, Ḫarîdetü’l-ḳaṣr (nşr. M. Behcet el-Eserî – Cemîl Saîd, I-V, Bağdad 1955-1978); İbnü’s-Sâbûnî, Tekmiletü İkmâli’l-İkmâl (nşr. Mustafa Cevâd, Bağdad 1957; Beyrut 1986); Abbas el-Azzâvî, Târîḫu’l-edebi’l-ʿArabî fi’l-ʿIrâḳ (I-II, Bağdad 1961-1962); Ebü’l-Kāsım ez-Zeccâcî, İştiḳāḳu esmâʾillâh (nşr. Abdülhüseyin el-Mübârek, Necef 1974); Asmaî, el-İştiḳāḳ (nşr. Selîm en-Nuaymî, Bağdad 1968); İbn Ferrâc, el-Uṣûl fi’n-naḥv (nşr. Abdülhüseyin el-Fetlî, Necef 1973); Nehhâs, et-Tüffâḥa fi’n-naḥv (nşr. Korkîs Avvâd, Bağdad 1965); İbnü’l-Cevzî, Taḳvîmü’l-lisân (nşr. Abdülazîz Matar, Kahire 1966); Ahmed Matlûb, Muʿcemü’l-muṣṭalaḥâti’l-belâġıyye (Bağdad 1972; eserlerin tamamı için bk. Afîf Abdurrahman, s. 43-49).

el-Mecmau’l-ilmiyyü’l-Irâkī kendi adıyla çıkardığı dergisini 1950-1963 döneminde on, 1964-1974 arasında on beş cilt olarak yayımlamıştır. Bunun dışında 1955-1967 yıllarında çok sayıda terim sözlüğü neşreden kurum çeşitli ilim adamlarında elli kadar konferans verdirip bunları kendi dergisinde veya müstakil olarak neşretmiştir.

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2003 yılında Ankara’da basılan 28. cildinde, 259-260 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.