İBN GALBÛN, Ebü’t-Tayyib

12 Receb 309’da (16 Kasım 921) Halep’te doğdu. Dedesi Galbûn’a nisbetle İbn Galbûn diye tanındı. Bu çevrede dil, kıraat, hadis, fıkıh gibi konularda ders aldıktan sonra Kahire’ye yerleşti. Onun bu kararında, Nâfi‘ b. Abdurrahman’ın talebesi Verş’in burada kıraat konusunda meydana getirdiği ekolün şöhretinin büyük payı olmalıdır. Kıraat hocaları arasında İbrâhim b. Abdürrezzâk el-İclî, İbrâhim b. Muhammed b. Mervân, Ahmed b. Muhammed b. Bilâl el-Bağdâdî, Ahmed b. Hüseyin er-Rakkī, Ca‘fer b. Süleyman el-Mişhalâî, İbn Eşte, İbn Hâleveyh gibi isimler yer almaktadır. Hadis ilminde Ubeydullah b. Hüseyin el-Antâkî, Ahmed b. Muhammed b. Umâre ed-Dımaşkī gibi hocalardan faydalandı. Kendisinden kıraat ilminde oğlu Ebü’l-Hasan Tâhir, İbn Süfyân, Mekkî b. Ebû Tâlib; hadis ilminde Muhammed b. Ca‘fer el-Meymâsî ve Hasan b. İsmâil ed-Darrâb gibi şahsiyetler istifade etti. İbn Galbûn Şâfiî fıkhı ile de meşgul olmuş, ayrıca edebiyat ve şiire ilgi duymuştur. Ahlâkî üstünlüğü açısından övülmüş, Ebû Ali el-Gassânî onu sika bir âlim olarak tavsif etmiştir. Seâlibî ise Kur’an ilimlerindeki yerine işaret ederken edebî ilimlerde de söz sahibi olduğunu belirtmiştir. İbn Galbûn 7 Cemâziyelevvel 389’da (26 Nisan 999) Kahire’de vefat etti.

Eserleri. 1. Kitâbü’l-İstikmâl. Eserde önce “tefhîm”, “imâle” ve “beyne beyne” (hafif imâle, taklîl) konusunda kıraat imamları ve râvilerinin Kur’an’da yer alan fiil ve isimlerdeki okuyuşları genel olarak açıklanmış, ardından sûrelerdeki bu okuyuş tarzları kārilerine nisbet edilerek belirtilmiştir. Kitap Abdülfettâh Bahîrî İbrâhim tarafından neşredilmiştir (Kahire 1412/1991).

2. Risâle fî me’nferade bihi’l-ḳurrâʾü’s̱-s̱emâniye. Kur’an’da yer alan bazı kelimelerin yapısında mevcut yâ, nûn, tâ ve bâ harflerinin okunuşlarında sekiz kāri (Nâfi‘, İbn Kesîr, Ebû Amr, İbn Âmir, Âsım, Hamza, Kisâî ve Ya‘kūb) arasındaki farklılıkların ele alındığı risâle, Muhammed Abdülkerîm Kâzım er-Râzî ve Ali Hüseyin el-Bevvâb tarafından yayımlanmıştır (bk. bibl.).

3. Kitâbü’l-İrşâd fî maʿrifeti meẕâhibi’l-ḳurrâʾi’s-sebʿa. İbnü’l-Cezerî’nin en-Neşr fi’l-ḳırâʾâti’l-ʿaşr adlı kitabının kaynaklarından olan esere (en-Neşr, I, 79) müellif de Kitâbü’l-İstikmâl’de atıfta bulunmuştur (s. 641).

4. Kitâbü’t-Tehẕîb. Eserde, Nâfi‘ kıraatinin Verş rivayetindeki farklı okuyuşlarla Ebû Amr kıraatinin Yezîdî rivayetindeki ihtilâflar ve Nâfi‘ kıraatinin Verş ve Kālûn rivayetleri arasındaki farklılıklar ele alınmıştır (el-İstikmâl, neşredenin girişi, s. 30).

5. Ḥadîḳatü’l-belâġa ve devḥatü’l-berâʿa. Kâtib Çelebi’nin belirttiğine göre (Keşfü’ẓ-ẓunûn, I, 644; ayrıca bk. Hediyyetü’l-ʿârifîn, I, 629), Ebû Âmir İbn Harşene’nin Acem’in Arap’a üstünlüğü görüşünü konu alan eserine reddiye olarak yazılmıştır.

Müellifin ayrıca Kitâbü’l-Mürşid fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ, Kitâbü İkmâli’l-fâʾide fi’l-ḳırâʾâti’s-sebʿ ve el-Muʿdil fi’l-ḳırâʾât adlı eserlerinin bulunduğu kaynaklarda zikredilmektedir. Kitâbü’l-İstikmâl’in nâşirinin ayrı bir eser olarak kaydettiği Kitâbü İnfirâdi’l-ḳurrâʾın Risâle fî me’nferade bihi’l-ḳurrâʾ ile aynı kitap olması muhtemeldir. Müellifin oğlu Tâhir b. Abdülmün‘im’e ait et-Teẕkire fi’l-ḳırâʾâti’s̱-s̱emân (Cidde 1412/1991) adlı eserin Brockelmann tarafından İbn Galbûn’a nisbet edilmesi ve adının da Ebü’t-Tayyib b. Abdülmün‘im olarak zikredilmesi bir zühul olmalıdır. Yine Brockelmann’ın onun eseri olarak kaydettiği istiâze konusundaki iki varaklık risâlenin de ona aidiyetinin kesin olmadığı belirtilmiştir (Sezgin, I, 15).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 1999 yılında İstanbul’da basılan 19. cildinde, 500-501 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.