KĀDİRÎ, Muhammed b. İdrîs

1291’de (1874) Fas’ta dünyaya geldi. Talebesi Ebü’l-Feyz İbnü’s-Sıddîk el-Gumârî ve Ahmed Sekîrec’in verdiği bu bilgiye karşılık diğer talebesi Abdüsselâm b. Abdülkādir İbn Sûde’nin Dârülbeyzâ’nın güneyindeki Cedîde şehrinde doğduğuna dair kaydı zühul eseri olmalıdır. Zira birçok kaynakta kendisinin Cedîde’ye daha sonra yerleştiği belirtilir. Soyu Hz. Hasan’a kadar uzanır. Kādirî, Fas’ta Câmiu’l-Karaviyyîn’de öğrenim gördü ve fıkıh, usul, hadis, mantık, Arap dili ve edebiyatı okudu. Hadis ve fıkıh sahalarındaki bilgisiyle tanındı. Amcasının oğlu Muhammed b. Kāsım el-Kādirî, Şeyhülcemâa İbnü’l-Hayyât ez-Zükkârî el-Hasenî, Ca‘fer b. İdrîs el-Kettânî, Miknâs kadısı Ebü’l-Abbas Ahmed b. Tâlib İbn Sûde, Muhammed b. Tihâmî el-Vezzânî, Muhammed Mustafa Mâülayneyn gibi âlimler onun hocalarından bazılarıdır. Şeyh Muhammed b. A‘rec es-Süleymânî ve Ebû Bekir Şuayb et-Tilimsânî’nin aracılığıyla Derkāviyye, Tihâmî b. Muhammed el-Haddâvî eş-Şâvî’nin aracılığıyla da Kādiriyye tarikatına intisap etti ve onlardan hilâfet aldı. 1912’de hacca gitti; bu sırada Halep, Şam ve Kahire gibi ilim merkezlerinde âlimlerle tanışıp kendilerinden faydalandı; Bedreddin el-Hasenî, Ali b. Zâhir el-Veterî ve Yûsuf b. İsmâil en-Nebhânî’den icâzet aldı. Talebeleri arasında Muhammed Mekkî b. Muhammed el-Betâvirî, Ebü’l-Feyz İbnü’s-Sıddîk el-Gumârî (hocasından aldığı umumi icâzeti için bk. el-Baḥrü’l-ʿamîḳ, I, 260-273), Ebü’l-Fazl İbnü’s-Sıddîk el-Gumârî, Muhammed Bâkır el-Kettânî ve kardeşi Muhammed Mehdî el-Kettânî, Ahmed b. Ayyâşî Sekîrec ile meşhur tarihçi Abdüsselâm b. Abdülkādir İbn Sûde gibi âlimler vardır. Hayatının sonuna doğru Cedîde’ye göç etti, 8 Rebîülâhir 1350 (23 Ağustos 1931) tarihinde burada vefat etti ve Kādiriyye Zâviyesi’nde defnedildi. Kādirî hadis ilminde bölgenin tanınmış hâfızları arasında yer almış ve “hâfızü’l-Cedîde” diye anılmıştır. Tirmizî’nin es-Sünen’ine yaptığı şerh bu konudaki dirayetini gösterir. Mâlikî mezhebine mensup olmakla birlikte hadis naslarını mezhep hükümlerine tercih ederdi. Sahnûn’un el-Müdevvene’sinin uzun bir aradan sonra onun tarafından yeniden şerhedilmesi de bununla ilişkilidir.

Eserleri. Kādirî’nin ikisi dışında henüz yayımlanmamış olan elli civarındaki eserinin Cedîde’de ahfadının elinde bulunduğu tahmin edilmektedir. Talebesi Ebü’l-Feyz İbnü’s-Sıddîk el-Gumârî, bir listesini verdiği eserlerinin genel olarak muhakkik muhaddislerin değil müteahhirîn âlimlerinin telif tarzında yazıldığını kaydeder (a.g.e., I, 257; eserlerinin bir listesi için ayrıca bk. İbn Sûde, Sellü’n-niṣâl, s. 62-63).

Hadis: İzâletü’d-dehş ve’l-veleh fî ṣıḥḥati ḥadîs̱i “mâʾü zemzem limâ şüribe leh” (Kahire 1330; nşr. Nâsırüddin el-Elbânî – Züheyr eş-Şâvîş, Beyrut 1414/1993), ʿArfü’l-ʿanberi’l-vemeẕî bi-şerḥi Câmiʿi’t-Tirmiẕî (şerhin tamamlanabilmiş sekiz büyük ciltlik kısmı eserin ancak yarısını teşkil etmektedir), el-Ḳavlü’r-râḳī fî ḥalli mâ eşkele min Elfiyyeti ve şerḥi’l-Ḥâfıẓ el-ʿIrâḳī, Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi Zekeriyyâ el-Enṣârî ʿalâ Elfiyyeti’l-ʿIrâḳī (Aḳvemü’l-merâḳī ʿalâ Şerḥi Elfiyyeti’l-ʿIrâḳī), Ḥâşiye ʿalâ Şerḥi’l-İmâm es-Senûsî (Muhammed b. Yûsuf es-Senûsî’nin Ṣaḥîḥ-i Müslim üzerine yazdığı eserle ilgili olmalıdır), el-Kevâkibü’l-müntes̱ire fi’l-eḥâdîs̱i’l-müştehire, el-Beyân ve’l-îżâḥ li-muʿalleḳāti Muḳaddimeti İbni’ṣ-Ṣalâḥ, el-Eḥâdîs̱ü’l-müsteṭâbe fî baʿżı mâ verede fî fażli’d-duʿâʾ ve şürûṭi’l-icâbe, el-İlmâʿ bimâ yeteʿallaḳu bi-şeyʾin min mesʾeleti’r-raḳṣi ve’s-semâʿ, er-Ravżü’l-ʿâṭırü’l-münteşir şeẕâhû ledâ külli nâẓır bimâ yeteʿallaḳ bi-ḥadîs̱i men ḳāle ene müʾminün fe-hüve kâfir, en-Niʿamü’l-müseddele fî ḥadîs̱i’l-besmele ve’ṣ-ṣalât ve’l-ḥamdele, eṭ-Ṭâliʿu’s-saʿîd fi’ṣ-ṣalâti ve’s-selâm ʿale’s-seyyidi’r-reşîd, ed-Delâʾil ʿalâ maʿrifeti ricâli’ş-Şemâʾil (Tirmizî’nin eş-Şemâʾilü’n-nebeviyye’si üzerine yapılan bir çalışma olduğu anlaşılmaktadır), Taṭyîbü’l-enfâs bi-tevhîni es̱eri İbn ʿAbbâs, er-Raḥmetü’l-mühdât fîmâ yeteʿallaḳ bi-soḥbeti Büsr b. el-Erṭât.

Fıkıh: Sebîlü’l-muḥsinîn ilâ fażli’l-cihâd fî sebîli rabbi’l-ʿâlemîn (Fas 1326, müellifin Sübülü’r-reşâd fî fażli’l-cihâd adlı hacimli eserinin muhtasarıdır, Sebîlü’l-hidâye ilâ fażli’r-rimâye adlı eseriyle birlikte yayımlanmıştır; muhtevası için bk. Menûnî, Meẓâhiru yaḳaẓa, II, 390-391), er-Ravżü’l-hetûn fi’ḳtiṭâfi mâ denâ min Müdevveneti Saḥnûn (el-Müdevvene’nin şerhidir), Muḳaddimetü Müdevveneti Saḥnûn, Merâḳi’l-vüṣûl ilâ şerḥi Manẓûmeti’l-Kevâkibî fî ʿilmi’l-uṣûl, İzâletü’l-ʿanâʾ ʿani’l-müteḥayyir fî mesʾeleti hel şerʿu men ḳablenâ şerʿun lenâ, Faṣlü’l-mücâdile bi-taḥḳīḳi vaḳfi ziyâdetin: ve men laġā felâ cumʿate lehû, ʿUnvânü’s-saʿâde fî fażli mevti’ş-şehâde, Muḫtaṣaru Miʿrâci’s-suʿûd ilâ mâ yüclebü mine’s-sûd (Ahmed Bâbâ et-Tinbüktî’nin Sudanlı zencilerin köleleştirilmesiyle ilgili eserinin ihtisarıdır), en-Neẓâʾir ve’l-inbâh fî ictihâdi mevlânâ Resûlillâh, es-Seyfü’ṣ-ṣârim fî ʿunuḳi’ẓ-ẓâlim, Bulûġu’r-rıżâ bi-şerḥi’d-Dürreti’l-beyżâ (Ahdarî’nin ferâize dair manzum eseri üzerine yazılmış olmalıdır).

Tasavvuf ve Ahlâk: el-İlhâmâtü’l-menâmiyye bi’l-füyûżâti’l-ilâhiyye, el-İlmâm bi-şeyʾin mimmâ yeteʿallaḳ bi’l-aḫtâm, İsticlâbü’l-imdâd bi-ẕikri âdâbi’l-evrâd, Esbâbü’l-îżâḥ li-tenvîmi (tetmîmi)’l-ervâḥ, Taḥrîkü kâmini’l-eşvâḳ ilâ maʿrifeti baʿżı kerâmâti ḳuṭbi’l-ʿIrâḳ (ceddi Abdülkādir-i Geylânî hakkındadır), el-Ḥulelü’s-sündüsiyye ilâ ṭalebi’l-iẕn fi’ṭ-ṭarîḳati’l-Muḥammediyyeti’l-Ḳādiriyye, er-Risâletü’ş-Şuʿaybiyye fi’l-evrâd ve’t-terbiye ʿalâ ṭarîḳati’s-sâdâti’l-Ḳādiriyye, Fütûḥu’l-ġayb fî tercemeti Ebî Medyen Şuʿayb, el-Fütûḥâtü’l-fâşiye fî şürûṭi men yeṣlüḥu li’l-meşîḫa ve’t-terbiye, el-Mevâhibü’s-sâriye fî menâḳıbi ẕi’l-kerâmâti’s-sâmiye eş-Şeyḫ Ebî Şuʿayb es-Sâriye (Ebû Şuayb Eyyûb b. Saîd es-Sanhâcî hakkındadır), ed-Dürerü’l-mübtehice fî şerḥi’l-Ḳaṣîdeti’l-münferice (İbnü’n-Nahvî’nin eseri üzerine yazılmıştır).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2020 yılında Ankara’da basılan (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. cildinde, 702-703 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.