MEHMET ÂKİF AYDIN

Müellif toplam 40 madde veya madde bölümü telif etmiştir.

TDV İslâm Ansiklopedisi’ne katkıda bulunduğu ilim dalları:

Fıkıh, İslam Tarihi ve Medeniyeti, Türk Tarihi ve Medeniyeti

Müellifin özgeçmişi

Tokat Niksar’da doğdu (1948). İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü’nden (1971) ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden (1974) mezun oldu. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi İslâm Araştırmaları Enstitüsü’ne asistan olarak girdi. “XIX ve XX. Yüzyılda Osmanlı Aile Hukukundaki Gelişmeler ve Hukuk-ı Âile Kararnamesi” başlıklı teziyle (danışman: Prof.Dr. Nejat Göyünç, 1981) doktorasını tamamladı. 1983 yılında Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Tarihi Anabilim Dalı’nda öğretim üyesi olarak çalışmaya başladı. 1987 yılında doçent, 1993’te profesör oldu. Kahire Üniversitesi Hukuk Fakültesi (1988-1989) ve Harvard Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde (1998-1999) birer yıl misafir araştırmacı olarak çalışmalar yaptı.

TDV İslâm Ansiklopedisi’ne başlangıcından itibaren müellif-redaktör ve Fıkıh İlim Heyeti üyesi olarak önemli katkılarda bulundu; 40 madde veya madde bölümü telif etti, birçok maddenin ilmî redaksiyonunu yaptı. İslâmî ilimler alanında araştırmalar yapmak ve araştırmacı yetiştirmek amacıyla kurulan (1988) ve bir süre sonra TDV İslâm Ansiklopedisi Genel Müdürlüğü ile birleştirilen (1993) Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi’nde (İSAM) on yılı aşkın bir süre başkanlık görevinde bulundu (2003-2014). TDV İslâm Ansiklopedisi’ne hizmetleri sebebiyle Diyanet İşleri Başkanlığı’nın, “Yüzyılın İslam Kültür Hizmeti Onur ve Hizmet Ödülleri” kapsamında onur ödülüne lâyık görüldü (2014).

Türk Tarih Kurumu üyeliği (1994-2001) ve Yüksek Öğretim Kurulu üyeliği (2009-2013) yaptı. Halen İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi dekanlığı görevini yürütmektedir.

İslâm Osmanlı Aile Hukuku (İstanbul 1985), Türk Hukuk Tarihi (İstanbul 1995, 2017), İslâm ve Osmanlı Hukuku Araştırmaları (İstanbul 1996), Kadı Sicillerinde İstanbul: XVI. ve XVII. Yüzyıl (İstanbul 2010); Osmanlı Devletinde Hukuk ve Adalet (İstanbul 2014) başlıca eserleridir. Ayrıca Sarkis Karakoç’un Külliyât-ı Kavânîn adlı eserinin neşrini gerçekleştirdi (F. Gedikli, M. Akman, E.B. Ekinci ve M. Kenanoğlu ile birlikte, Ankara 2006), İSAM ve İstanbul Büyük Şehir Belediyesi Kültür A.Ş. işbirliğiyle hazırlanıp yayınlanan İstanbul Kadı Sicilleri (40 cilt, İstanbul 2008-2010) ve Antik Çağdan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi (10 cilt, İstanbul 2015) adlı eserlerin proje yöneticiliğini yaptı. Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları dergisinin 2006 yılından bu yana düzenli olarak yayımlanmasına öncülük etti ve büyük katkıları oldu.

Güncelleme Tarihi: 22 Haziran 2017

Müellifin telif ettiği maddeler veya madde bölümleri

el-AHKÂMÜ’ş-ŞER‘İYYE fi’l-AHVÂLİ’ş-ŞAHSİYYE
Muhammed Kadri Paşa’nın (ö. 1888) şahıs, aile ve miras hukukuna dair Arapça eseri.

AHVÂL-i ŞAHSİYYE
Kişinin doğrudan şahsıyla ilgili hukukî haller anlamında bir terim.

AİLE
Akrabalık ilişkisiyle birbirlerine bağlanan fertlerin bir araya getirdiği topluluk.

ALİ el-HAFÎF
Çağdaş Mısırlı hukukçu.

ALİ HAYDAR EFENDİ, Büyük
Son dönem Osmanlı hukukçularından.

ALİ HAYDAR EFENDİ, Küçük
Son devir Osmanlı hukukçusu ve Mecelle şârihi.

ANAYASA / 1. Bölüm
Bir devletin kuruluş ve işleyiş esaslarını, organlarını, bunların görev ve yetkilerini, fertlerin sahip oldukları hak ve hürriyetleri belirleyen ana kanun ve prensipler.

ARAZİ KANUNNÂMESİ
Tanzimat döneminde hazırlanan Osmanlı arazi kanunu.

AVÂRIZ
Ehliyeti ortadan kaldıran veya daraltan sebepler mânasına bir fıkıh terimi.

AZÎMÂBÂDÎ
Hindistanlı hadis ve fıkıh âlimi.

BATILILAŞMA / 4. Bölüm: HUKUK
Batı dışındaki toplumlarda Batı’nın gelişmişlik seviyesine ulaşma çabalarını ifade etmek için kullanılan bir tabir.

BORÇ
Kişileri birbirlerine karşı bir şey yapmak yahut vermekle yükümlü kılan hukukî ilişki veya bu ilişkinin doğurduğu yükümlülük anlamında kullanılan hukuk terimi.

CEVDET PAŞA
XIX. yüzyılın ünlü Türk âlimi ve devlet adamı.

CEZA / 3. Bölüm: Osmanlı Ceza Hukuku
İnsanların fiil ve davranışlarının dünyada veya âhiretteki karşılığı anlamında kelâm, suçluya uygulanacak maddî ve mânevî müeyyide anlamında fıkıh terimi.

CUÂLE
Yapılacak bir iş karşılığında ücret taahhüt etme, mükâfat vaad etme, vaad edilen ücret ve mükâfat anlamında kullanılan fıkıh terimi.

ÇOCUK / 3. Bölüm: FIKIH

DEYN
Kişinin zimmetinde sabit olan borç anlamında fıkıh terimi.

DİN / 4. Bölüm

DÎVÂN-ı AHKÂM-ı ADLİYYE
Tanzimat döneminde kurulan ilk Osmanlı temyiz mahkemesi.

DÜSTUR
Tanzimat’tan sonra Osmanlı Devleti’nde ve kuruluşundan itibaren Türkiye Cumhuriyeti’nde kabul edilen kanun, nizamnâme ve diğer hukukî mevzuatı bir araya getiren resmî külliyat.

EVLÂT EDİNME

GASP
Başkasına ait bir malı zor kullanarak alma mânasında fıkıh terimi.

HAKSIZ FİİL
Hukuka aykırı olarak bir kimsenin şahsına veya mal varlığına zarar veren fiil.

HAL‘
Devlet başkanını görevden alma anlamında İslâm hukuku terimi.

HUKŪK-ı ÂİLE KARARNÂMESİ
1917 tarihli Osmanlı aile kanunu.

HÜKÜMET / 1. Bölüm
Devletin yönetim biçimi ve yönetim organı.

İMÂMET / 2. Bölüm: FIKIH
Hz. Peygamber’in vefatından sonra İslâm toplumunun dinî ve siyasî liderliği görevi.

İSLÂMCILIK / 4. Bölüm: Hukukta
XIX. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde ortaya çıkan dinî-siyasî ideoloji.

İSTİDÂNE
Bir kimsenin kendisi için borçlanması anlamıyla genel hükümlere, başkası adına borçlanması anlamıyla özel hükümlere tâbi hukukî işlem.

İSTİHLÂF
Kişinin üstlendiği dinî-hukukî bir görevde yerine başkasını geçirmesi anlamında terim.

İTLÂF
Bir malın hukuka aykırı olarak kısmen veya tamamen yok edilmesi anlamında hukuk terimi.

KADIN / 2. Bölüm: İslâm'da Kadın

KĀNÛN-ı ESÂSÎ
1876 yılında kabul edilen Osmanlı Devleti anayasası.

KÖLE / 1. Bölüm

LİÂN
Kadının, kendisini zina ile itham eden kocasıyla yeminleşmesini ifade eden bir fıkıh terimi.

MAHKEME / 2. Bölüm: Osmanlı Devleti'nde Mahkeme

MECELLE-i AHKÂM-ı ADLİYYE
Osmanlı Devleti’nde 1868-1876 yılları arasında hazırlanan ve daha çok borçlar, eşya ve yargılama hukuku esaslarını içeren kanun.

MEHİR
Nikâh akdinin sonucu olarak kocanın karısına ödemek zorunda olduğu para veya mal.

MUHAMMED KADRİ PAŞA
Kanunlaştırma alanındaki çalışmalarıyla tanınan Mısırlı hukukçu ve devlet adamı.

OSMANLILAR / 7. Bölüm: Hukukî-Adlî Yapı
Batı Anadolu’nun kuzeyinde bir Türkmen beyliği olarak ortaya çıkıp üç kıtaya yayılan ve kurucusunun adıyla anılan Türk-İslâm dünyasında en uzun ömürlü devlet (1300-1922).