Müellifin telif ettiği maddeler veya madde bölümleri
ARPA EMİNİOsmanlılar’da saray ahırlarının ve ordunun ihtiyacı olan arpayı temin etmekle görevli saray memuru.
ARZUHALBir istek veya şikâyetin üst makama duyurulması, bunun için sunulan yazı, dilekçe.
ÂSAFİslâm dünyasında vezir karşılığı veya vezirin sıfatı olarak kullanılan bir terim.
ÂSAFNÂMEOsmanlı sadrazamlarından Lutfi Paşa’nın (ö. 1564) Osmanlı devlet teşkilâtına dair risâlesi.
ÂŞİR EFENDİKurduğu kütüphane ile meşhur olan Osmanlı şeyhülislâmı.
AVÂRIZ VAKFIBir köy veya mahalle halkının ödemekte güçlük çektikleri avârız, kürekçi bedeli ve diğer ihtiyaçlarına sarfedilmek üzere kurulmuş olan akar ve para vakfı.
AYASOFYA KÜRSÜ ŞEYHLİĞİAyasofya’da âlim şeyhlerin cuma namazından sonra vaaz etmeleri için tahsis edilmiş bir görev.
BAB MAHKEMESİOsmanlı Devleti’nde büyük şehir kadılarının yardımcısı olan nâiblerin başkanlık yaptığı mahkeme.
BÂB-ı MEŞÎHATOsmanlı Devleti’nde özellikle Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasından sonra şeyhülislâmların resmî dairelerine verilen ad.
BÂBIÂLİ / 1. Bölüm: TARİHXVIII. yüzyılın sonlarından itibaren Paşa Kapısı ve Sadâret Dairesi, nezâretlerin kurulmasından sonra da Osmanlı hükümeti mânasında kullanılan bir tabir.
BEYLERBEYİOsmanlı taşra teşkilâtında en büyük idarî birim olan eyaletin askerî ve idarî âmiri.
BEYLİKÇİDîvân-ı Hümâyun’a bağlı Beylikçi, Ruûs ve Tahvil kalemlerinin âmiri ve reîsülküttâbın yardımcısı.
BEZİRGÂNEskiden ticaret, sarraflık, resmî ve özel müesseselere mal temini işleriyle uğraşan büyük tüccar.
BİLÂD-ı SELÂSEİstanbul ile kullanıldığında Galata, Üsküdar ve Eyüp, bazan tek başına kullanıldığında ise İstanbul, Bursa ve Edirne kadılıklarını ifade eden bir tabir.
BİTİKEski Türkçe’de kitap, mektup, yazı; hüküm, emirnâme anlamlarında kullanılan bir terim.
BUK‘Aİslâm dünyasında türbe, zâviye ve özellikle eğitim yeri için kullanılan bir terim.
CÂBÎOsmanlılar’da vakıflara ait kira ve gelirleri toplayan görevli.
CANFEDÂ HATUNIII. Murad zamanında sarayın harem dairesinin nüfuzlu kethüdâsı.
CELÎLÎ1726-1834 yılları arasında Musul eyaletinde birçok ferdi valilik yapmış olan bir yerli aile.
CEREskiden medrese talebelerinin üç aylarda dinî hizmetlerde bulunmak ve halkı aydınlatmak için kasaba ve köylere gitmelerini ifade eden bir tabir.
CERDEOsmanlılar zamanında müslümanların güven içinde hacca gidip gelmelerini sağlamak maksadıyla kurulan hafif süvari birliği.
CİHETVakıfların çeşitli dinî, sosyal ve kültürel hizmetlerini sürdürebilmeleri için tahsis edilmiş olan görevlere verilen ad.
CUMA SELÂMLIĞIOsmanlılar’da hükümdarın halka açık bir camide cuma namazı kılması ve bu arada yapılan merasim için kullanılan tabir.
ÇELEBİAsil, zarif, okumuş, bilgili kimseler için kullanılan bir unvan.
ÇİVİZÂDELERXV-XVIII. yüzyıllarda birçok âlim yetiştiren tanınmış bir Osmanlı ailesi.
ÇÖMEZMüderrislere ve henüz icâzet almamış olmakla birlikte medresede oda sahibi olan dânişmendlere hizmet eden talebelere verilen ad.
DAHİLİYE NEZÂRETİOsmanlı Devleti’nde 1836’da kurulan ve Cumhuriyet döneminde İçişleri Bakanlığı adını alan teşkilât.
DÂNİŞMENDGenellikle icâzet alma seviyesine gelmiş, medresede oda sahibi talebeler için kullanılan terim.
DERS VEKÂLETİMedreselerdeki eğitim ve öğretimi düzenlemek üzere şeyhülislâmlık makamına bağlı olarak kurulan daire.
DERSİÂMMedreselerde öğrencilere, camilerde halka açık ders verme yetkisine sahip müderris için kullanılan unvan.
DEVHATÜ’l-MEŞÂYİHMüstakimzâde Süleyman Sâdeddin Efendi’nin (ö. 1787) Osmanlı şeyhülislâmlarına dair biyografik eseri.
DEVHATÜ’n-NÜKABÂTopal Rifat Efendi’nin (ö. 1293/1876) nakîbüleşraf biyografilerine dair eseri.
DUÂGÛOsmanlı devlet teşkilâtında ve tarikat hiyerarşisinde bir unvan.
EHL-i ÖRFOsmanlı Devleti’nde padişahın icraî, idarî ve askerî yetkilerini temsil eden, ulemâ dışında kalan görevliler.
ELÇİBir devleti temsil etmek üzere başka bir devlet nezdinde görevlendirilen diplomat.
ENDERUNOsmanlılar’da idarî ve askerî kadronun yetiştirilmesi için teşkil edilen saray eğitim kurumu.
FERRÂŞHalife ve sultanların yatak ve halılarını seren, çadırlarını kuran kişi; cami, medrese gibi vakıf eserlerinin temizlik işleriyle uğraşan görevli.
GALATA SARAYIEnderun’a ve Kapıkulu Sipahi Ocağı’na öğrenci ve aday yetiştiren en uzun ömürlü saray mektebi.
HÂCEGÂNOsmanlı bürokrasisinde önemli kalem âmirleri için kullanılan bir tabir.
el-HITATÜ’l-MAKRÎZİYYEMemlük tarihçisi Makrîzî’nin (ö. 845/1442) Mısır topografyası ve tarihi hakkındaki eseri.
HİKRVakıf arazinin uzun süreli kiralanmasını ifade eden bir terim.
HUZUR DERSLERİOsmanlılar’da 1759’dan 1924 yılında hilâfetin kaldırılmasına kadar ramazan ayında padişahın huzurunda yapılan tefsir dersleri.
HUZUR MÜRÂFAASIOsmanlılar’da itiraz edilen bir davanın sadrazamın huzurunda yeniden görülmesini ifade eden bir tabir.
ISLAHAT / 1. BölümÖzellikle Osmanlılar’da çeşitli alanlarda yeniden yapılanma, bozulan kurumları çağdaş ihtiyaçlara göre eski haline getirme ve yenileme faaliyet ve düşüncelerini ifade eden terim.
İLMİYEOsmanlı Devleti’nde eğitim, yargı, fetva ve diyanet teşkilâtını oluşturan medrese menşeli ulemâ sınıfı.
İSTANBUL KADILIĞIOsmanlı döneminde İstanbul’un hukukî, beledî, asayiş ve kısmen idarî işlerine bakan kaza teşkilâtı.
İŞÂRET-i ALİYYEŞeyhülislâmın kendi yetki alanına giren karar ve icraatını sadrazama teklifi için kullanılan tabir.
KALEMİYEOsmanlı bürokrasi sistemini oluşturan çeşitli dairelerin görevlilerini ifade eden bir tabir.
KAPI HALKIOsmanlı Devleti’nde devlet ricâlinin sivil ve resmî her türlü işlerinde hizmet gören adamları.
KAZASKERİslâm tarihinde askerler arasındaki davalara bakan ordu kadısı, Osmanlılar’da Dîvân-ı Hümâyun’un üyesi, yargı ve eğitim teşkilâtının sorumlusu.
KÜREK CEZASI Osmanlı donanmasının insan gücünü karşılamak üzere XVI. yüzyılda ihdas edilen bir ceza.
MAHREÇOsmanlı ilmiye ve eğitim teşkilâtında değişik anlamlarda kullanılan bir terim.
MAHZARResmî makamlara şikâyet, talep, teşekkür vb. hususlar için sunulan çok imzalı arzuhal.
MANSIBOsmanlı devlet teşkilâtında vakıf görevleri dışındaki memuriyetler için kullanılan terim.
MEDRESETÜ’l-KUDÂTŞer‘î mahkemelere hâkim yetiştirmek üzere şeyhülislâmlığa bağlı olarak kurulan hukuk medresesi.
MUSÂHİBOsmanlı sarayında padişahın yanında bulunan ve bir nevi danışmanlık yapan görevli.
MÜLÂZEMETİlmiye mesleği adaylarının meslekî stajları ve görev bekleme süreleri için kullanılan terim.
NAÎMÂİlk resmî Osmanlı vak‘anüvisi, tarihçi.
OSMANLILAR / 3. BölümBatı Anadolu’nun kuzeyinde bir Türkmen beyliği olarak ortaya çıkıp üç kıtaya yayılan ve kurucusunun adıyla anılan Türk-İslâm dünyasında en uzun ömürlü devlet (1300-1922).
PAŞMAKLIKOsmanlılar’da hânedana mensup kadınlara tahsis edilen arazi için kullanılan bir terim.
SADRAZAMOsmanlılar’da devlet idaresinin padişah vekili olarak önde gelen sorumlusu, başvezirin unvanı.
SAHResmî belgelerle yazma kitaplarda rastlanan doğrulama ve karşılaştırma işareti.
ŞEYHÜLİSLÂMOsmanlılar’da ilmiye teşkilâtının başındaki âlimin unvanı.
TÂCÜ’t-TEVÂRÎHHoca Sâdeddin Efendi’nin (ö. 1008/1599) Osmanlı tarihine dair eseri.
TEKAÜTOsmanlılar’da emeklilik için kullanılan terim.
TEMLİKNÂMEİslâm devletlerinde bilhassa devlete hizmeti geçenlere hükümdar tarafından mülk olarak verilen yerlerin belgesini ifade eden terim.
x
BAŞKA BİR MADDE GÖSTER