ŞÂBBÎ

3 Safer 1327’de (24 Şubat 1909) Güney Tunus’ta Tevzer (Tozeur) yakınındaki Şâbbiye köyünde doğdu. Ezher mezunu ve şair olan babası Tunus’un çeşitli yerlerinde kadılık yaptı. Ailesiyle birlikte babasının görev yaptığı yerlerde bulunan Şâbbî ilk eğitimini babasından aldı, ardından Kābis Küttâb Mektebi’ne girdi ve dokuz yaşında hıfzını tamamladı. Zeytûne Camii’nde orta öğrenimine başlayan Şâbbî, Arap dili ve edebiyatı ile İslâmî ilimler alanında verilen derslerle yetinmeyerek Haldûniyye ve Sâdıkıyye gibi kütüphanelere giderek mehcer edebiyatı başta olmak üzere Mısır, Suriye, Lübnan ve Irak’taki Arap edebiyatı eserlerini, Goethe ve Lamartine gibi Avrupa ediplerinin şiirlerini çevirilerinden okudu. Çağdaş fikir akımlarını öğrendi ve ilmî, edebî, kültürel faaliyetlere katılarak bilgi ve tecrübesini arttırdı. 1923’te ilk şiirini yazdı. 1927’de yakın dostu Zeynelâbidîn es-Senûsî’nin el-Edebü’t-Tûnisî fi’l-ḳarni’r-râbiʿ ʿaşer adlı kitabında (s. 202-254) yirmi yedi şiiri yayımlandı. Aynı yıl Zeytûne’den mezun olan Şâbbî ertesi yıl kaydolduğu Tunus Hukuk Mektebi’ni 1930’da bitirdi. 1929’da verdiği, Araplar’da şiirî hayal konulu konferansı geniş yankı uyandırdı. Tunus’ta Müslüman Gençler Cemiyeti genel sekreterliği yaptı ve edebiyat kulübünün kurucuları arasında yer aldı (1930). Babasının ısrarı üzerine 1928’de yaptığı evlilikten iki oğlu oldu. Kalbinden rahatsız olan şairin babasını kaybettikten (1929) sonra hastalığı ilerledi; Tunus’ta vefat etti (9 Ekim 1934) ve Şâbbiye’de defnedildi.

Duygusal bir yapıya sahip olan Şâbbî’nin sembolik anlatımla romantizm ve armoninin hâkim olduğu şiirlerinde vatan, millet ve insan sevgisi, platonik ve gerçek aşk ile kadın güzelliğinin dile getirildiği gazel temaları ön plana çıkar. Cibrân Halîl Cibrân, Mîhâîl Nuayme ve Îliyyâ Ebû Mâdî gibi hayranı olduğu, üslûp, ifade ve hayal bakımından bir süre taklit ettiği şairleri geçmiştir. Yirmi beş yıllık hayatına manzum ve mensur birçok eser sığdıran Şâbbî kadın hürriyeti, eğitim yöntemlerinde yenilik, Arap edebiyatının çağdaş eğilimlere ve modernleşmeye cevap verecek niteliğe kavuşturulması gibi konularda yenilikçi fikirleriyle tanınmıştır.

Eserleri. 1. el-Ḫayâlü’ş-şiʿrî ʿinde’l-ʿArab (Tunus 1929, 1961, 1975). Batı edebiyatıyla karşılaştırmalı olarak Arap edebiyatının bütün dönemlerini kapsayan bir incelemedir.

2. Eġāni’l-ḥayât. Seçilmiş şiirlerinden oluşan divanıdır (Tunus 1955; nşr. Muhammed el-Emîn eş-Şâbbî, Tunus 1966, 1974, 1983; nşr. Ömer Fârûk et-Tabbâ‘, Beyrut 1994). Lena Jeyyusi ve Necmî Şihâb Nye eserden seçmeler yaparak İngilizce’ye çevirmiş (Songs of Life. Selection of Poems, Carthage 1987), Ameur Ghédira divandan seçtiği bazı şiirleri Fransızca’ya tercüme etmiştir (Choix de poèmes, Paris 1959). Nuri Pakdil, Şâbbî’nin şiirlerinden çeviriler yapmıştır (Güldeste, Ankara 1998, II, 217-222).

3. Resâʾilü’ş-Şâbbî. 1928-1933 yıllarında Muhammed el-Huleyvî’ye yazdığı edebî olmayan mektuplarını içerir (nşr. Muhammed el-Huleyvî, Tunus 1966).

4. Ḳıṣaṣ (Tunus 1969).

5. el-Müẕekkirât. 1930’da otuz yedi gün içinde tuttuğu yirmi üç günlüğü kapsar. Eserde günlük olaylardan çok o sıradaki duygusal izlenimlerini dile getirmiştir (Tunus 1966, 1983). Müncî eş-Şemâlî ve M. Ben İsmâil eseri Fransızca’ya çevirmiştir (Journal, Tunus 1984).

6. el-Aʿmâlü’l-kâmile. Bütün eserlerini ihtiva eder (I-II, Tunus 1984).

7. ed-Dumûʿu’l-ḥâʾire (el-Aʿmâlü’l-kâmile, II, 122 vd.).

8. Dîvânü Ebi’l-Ḳāsım eş-Şâbbî ve resâʾilüh (Beyrut 1972; nşr. Mecîd Tarrâd, Beyrut 1413/1993; nşr. Ahmed Hasan Besec, Beyrut 1995; nşr. İmîl A. Kabbâ, Beyrut 1997; nşr. ve şerh. Yahyâ Abdülemîr Şâmî, Beyrut 1997).

Şâbbî’nin yayımlanmamış eserleri de şunlardır: Cemîlü Büseyne (hikâye), Ḳıṣaṣ uḫrâ, el-Maḳbere (roman), Ṣafaḥât dâmiye (hikâye), es-Sikkîr (tiyatro), Maḳālât ve muḥâḍarât (Ömer Ferruh, s. 140-141).

Şâbbî hakkında çok sayıda kitap ve makale yayımlanmıştır: Ebü’l-Kāsım Muhammed Kirrû, Ebü’l-Ḳāsım eş-Şâbbî ḥayâtühû ve şiʿruh (Beyrut 1952; Trablus 1984), eş-Şâbbî fî dîvânih (Beyrut 1953), Kifâḥu’ş-Şâbbî evi’ş-şaʿb ve’l-vaṭaniyye fî şiʿrih (Beyrut 1954), Âs̱ârü’ş-Şâbbî ve ṣadâhu fi’ş-şarḳ (Beyrut 1961; Tunus 1988), Dirâsât ʿani’ş-Şâbbî (Tunus 1966, 1984), eş-Şâbbî min ḫilâli resâʾilih (Bağdad 1971); Ömer Ferruh, Şâʿirân muʿâṣırân eş-Şâbbî ve Tûḳān (Beyrut 1954), eş-Şâbbî şâʿirü’l-ḥub ve’l-ḥayât (Beyrut 1974, 2. bs., Beyrut 1987, 4. bs.); Zeynelâbidîn es-Senûsî, Ebü’l-Ḳāsım eş-Şâbbî ḥayâtühû ve edebüh (Tunus 1956); Halîfe et-Telîsî, eş-Şâbbî ve Cübrân (Beyrut 1967); İzzeddin el-Medenî v.dğr., Ebü’l-Ḳāsım eş-Şâbbî şâʿiru Tûnis (Tunus 1984); Mustafa Habîb Bahrî, eş-Şâbbî en-Nebiyyü’l-mechûl (Dımaşk 1960); Midhat Sa‘d Muhammed el-Cebbâr, eṣ-Ṣûretü’ş-şiʿriyye ʿinde Ebi’l-Ḳāsım eş-Şâbbî (Trablus 1984); Recâ Nakkāş, eş-Şâbbî şâʿirü’l-ḥub ve’s̱-s̱evre (Beyrut 1971; Kahire 1996); Îliyyâ Selîm Hâvî, Ebü’l-Ḳāsım eş-Şâbbî şâʿirü’l-ḥayât ve’l-mevt (Beyrut 1972) (diğer çalışmalar için bk. Yûsuf Es‘ad Dâgır, II, 451; Muhammed Kirrû, s. 106-109).

Bu madde TDV İslâm Ansiklopedisi’nin 2010 yılında İstanbul’da basılan 38. cildinde, 216-217 numaralı sayfalarda yer almıştır. Matbu nüshayı pdf dosyası olarak indirmek için tıklayınız.