https://islamansiklopedisi.org.tr/mushafi
1164’te (1751) Hindistan’da Muradâbâd’ın yaklaşık 30 km. kuzeyindeki Emrûhe (Amroha) şehrinde dünyaya geldi. Bazı kaynaklarda yer alan, onun Feyzâbâd veya Cavnpûr civarındaki Ekberrûz’da yahut uzun süre kaldığı Delhi’de doğduğuna dair bilgiler doğru değildir. Tanınmış bir ailenin çocuğu olan ve şiirlerinde kullandığı “Mushafî” mahlası ile tanınan Gulâm’ın Hemedânî nisbesinden ailesinin Hemedan kökenli olduğu anlaşılmaktadır. Muhtemelen Bâbürlüler’in hizmetinde bulunan ailesi bu imparatorluğun çökmesiyle birlikte dağılmıştır. Mushafî, ilk öğrenimini Leknev’de tamamladıktan sonra gittiği Delhi’de tefsir, hadis gibi ilimlerle ilgili dersler aldı. Arapça’yı bu dilde şiir yazacak kadar iyi öğrendi. Önceleri Delhi’de bir hâmi bulamadığı için başka şehirlere gittiyse de 1190’da (1776) Delhi’ye döndü ve burada on iki yıl kadar kaldı. Hâmiliğini Necef Nevvâb adlı bir zatın üstlendiği Mushafî şiirde aranan bir üstat oldu; evi şairlerin toplantı yeri haline geldi. Ancak gazel alanında dönemin ünlü şairlerinden Sevdâ-yı Dihlevî ve Mîr Muhammed Takī ile rekabet edemedi. Delhi’de baş gösteren istikrarsızlık üzerine Leknev’e döndü. Burada Bâbürlü Hükümdarı II. Şah Âlem’in oğlu Mirza Süleyman Şikûh’un himayesinde yaşadı. Mirza Süleyman Şikûh ve Nevvâb Âsafüddevle için yazdığı kasideler sayesinde müreffeh bir hayat sürmeye başladıysa da bu durum uzun sürmedi. Öğrencilerinden şair İnşâallah Han ile aralarında başlayan rekabet onu yerinden etti. Âsafüddevle tarafından Leknev’den uzaklaştırıldı. Sonradan tekrar döndüğü Leknev’de son yıllarını sıkıntı içinde geçirdi ve burada vefat etti.
Eserleri. Mushafî, Farsça ve Urduca eserlerinde sade bir dil kullanmıştır. Orta derecede bir şair olup binlerce gazelle on kısa mesnevisi ve seksen dört kasidesini içine alan sekiz Urduca ve dört Farsça divanı vardır.
1. Dîvân. Şiirlerinden çeşitli derlemeler Dîvân-ı Muṣḥafî (nşr. Hasret Mohânî, Aligarh 1905) ve Âyât-i Muṣḥafî (nşr. Mühezzeb Leknevî, Leknev 1953) adıyla yayımlandıktan sonra divanı Esîr Leknevî ve Emîr Mînâî tarafından neşredilmiştir (Dîvân-ı Muṣḥafî, Patna 1990).
2. ʿİḳd-i S̱üreyyâ. Nâsırüddin Muhammed Şah döneminden (1719-1748) eserin yazıldığı tarihe (1199/1785) kadar gelen ve Hindistan’da yetişip Farsça yazan 133 şairin biyografisini ihtiva eden tezkireyi Mevlevî Abdülhak neşretmiştir (Delhi 1934; Karaçi 1978).
3. Teẕkire-i Fârisî. 1236’da (1821) kaleme alınan eser Hindistan’da Urduca ve Farsça yazan şairlerden bahseder (Storey, I/2, s. 876).
4. Riyâżü’l-fuṣaḥâʾ. Urduca yazan yaklaşık 325 çağdaş şairin biyografisiyle ilgili olan eseri Mevlevî Abdülhak yayımlamıştır (Evrengâbâd-Delhi 1934; Leknev 1985).
5. Teẕkire-i Hindî. Nâsırüddin Muhammed Şah döneminden 1209 (1794) yılına kadar gelmekte olup Urduca yazan 193 şairin biyografisini içerir (nşr. Mevlevî Abdülhak, Evrengâbâd-Delhi 1933).
6. Mes̱nevî-yi Baḥrü’l-Maḥabbet. Mîr Muhammed Takī’nin Deryâ-yı ʿIşḳ adlı mesnevisine nazîre olan eser Abdülmecîd Deryabâdî tarafından neşredilmiştir (A‘zamgarh 1927).
Mushafî’nin II. Şah Âlem zamanına kadar Bâbürlü hükümdarlarını anlattığı bir Şâhnâme’si de vardır (G. de Tassy, II, 285). Onun bütün eserleri Nisâr Ahmed Fârûkī tarafından Külliyyât-ı Muṣḥafî adıyla yayımlanmıştır (I-V, Delhi 1968-1983). Ayrıca nazım ve nesir çalışmalarından İntiḫâbât-ı Külliyyât-ı Muṣḥafî (İslâmâbâd 2000) ve İntiḫâbât-ı Kelâm-ı Muṣḥafî (Patna 2000) adıyla seçmeler yapılmıştır.
BİBLİYOGRAFYA
Mushafî, Dîvân (nşr. Esîr Leknevî – Emîr Mînâî), Patna 1990, Abdüsselâm Han’ın girişi, s. 1-18; Âbid Rızâ Bîdâr’ın girişi.
Hakîm Ebü’l-Kāsım Kudretullah Kāsım, Mecmûʿa-yi Naġz (nşr. Mahmûd Şirvânî), Lahor 1933, II, 188-195.
G. de Tassy, Histoire de la littérature hindouie et hindoustanie, Paris 1870, II, 283-288.
Rieu, Catalogue of the Persian Manuscripts, I, 377-378.
Th. W. Beale, An Oriental Biographical Dictionary, London 1894, s. 246.
M. Hüseyin Âzâd, Âb-ı Ḥayât, Lahor 1907, s. 295-314.
R. B. Saksena, A History of Urdu Literature, Allahabad 1927, s. 90 vd.
Storey, Persian Literature, I/2, s. 875-877.
Seyyid M. Abdullah, Şuʿarâʾey Urdû key Teẕkirey aôr Teẕkire Nigârî key Fen, Lahor 1952, s. 46-47.
Gulâm Hüseyin Zülfikār, Urdû Şâʿirî kâ Siyâsî aor Semâcî Pes-i Manẓar, Lahor 1966, s. 281-284, 292-296.
Ahmed Gülçîn-i Meânî, Târîḫ-i Teẕkirehâ-yı Fârsî, Tahran 1348 hş./1969, I, 671-677.
Seyyid Ali Rızâ Nahvî, “Şuʿarâ key Teẕkirey”, Târîḫ-i Edebiyyât-ı Müselmânân-ı Pâkistân u Hind: Fârsî Edeb III, Lahor 1972, V, 219-220.
Muhammed Sadiq, A History of Urdu Literature, Delhi 1984, s. 171-173.
Enver Sedîd, Urdû Edeb kî Muḫtaṣar Târîḫ, İslâmâbâd 1991, s. 177-178.
Cemîl Câlibî, Târîḫ-i Edeb-i Urdû, Lahor 1994, II, tür.yer.
Fermân Fethpûrî, Urdû Şuʿarâ key Teẕkirey aôr Teẕkire Nigârî, Karaçi 1998, s. 197-199, 234-235, 434.
Tahsin Yazıcı, “Mushafī”, İA, VIII, 677-678.
J. A. Haywood, “Muṣḥafī”, EI2 (Fr.), VII, 669-670.
